ازدواج
برگزاري جشن ازدواج در حال حاضر نسبت به گذشته بسيار متحول شده است. در گذشته انتخاب پسر به دامادي بيشتر بر اساس وابستگي خانوادگي و تمكن مالي خانواده پسر بوده است. انتخاب دختر بيشتر با نظر مادر داماد و بر اساس وابستگي خانوادگي، نجابت دختر صورت مي‌گرفته و تقريباً خواست و انتخاب عروس و داماد نقشي نداشته است.

برگزاري مراسم ازدواج با خواستگاری شروع می شده وپس ازتوافق خانواده دوطرف با مراسم شیرینی خوران یعنی گرفتن شیرینی از خانواده عروس توسط خانواده داماد ادامه می یافته است. ومراحل بعدی شامل خرید لباس و آینه و شمعدان و شیربها از طرف خانواده داماد وقرار تعیین مهریه(قرار قباله) می باشد.

در تعیین مهریه معمولا خانواده داماد به خانه پدر عروس رفته و پس از توافق در تعيين مهريه كه معمولاً شامل قرآن كريم، مقداري طلا(جدیدا سکه بهار آزادی هم رسم شده است) و سهمي از خانه پدري داماد بوده، زمان عقد را نیز تعيين می کردند.

مراسم عقد در قدیم به این صورت بوده که مردهادر خانه داماد وزنها در خانه عروس جمع می شدند و عاقد(عاقدین گذشته شهر قهدریجان به ترتیب آقا منیر وحاج آقا مصطفی بوده اند)صیغه عقد راجداگانه به روش معمول کنونی جاری می نمودند.

گفتنی است در گذشته مانند الان پهن کردن سفره عقد نیز مرسوم بوده وشامل سفره قلم کار،جانماز،یک کاسه آب،آینه و... می شده است.

پس از عقد داماد به ندرت به خانه‌ي عروس رفته و رفتن به خانه‌ي عروس بيشتر در اعياد مهم و مذهبي و به قصد ديدار پدر و مادر عروس بوده است. در اين بين هدايايي به مناسبت‌هاي ويژه مانند شب اعياد مختلف، تولد ائمه (عليهم السلام)، شب چله و… توسط دو طرف به يكديگر داده می شده كه بيشتر شامل لباس، طلا و آجيل و ميوه بوده است.

همچنین در گذشته رسم بر این بوده که پس از گذشت مدتي از عقد تاريخ عروسي را معين مي كردند.وشب قبل از عروسي خانواده‌ي داماد اقدام به دعوت اقوام و نزديكان مي كنند و پس از پذيرايي صرف شام اقوام نزدیک داماد برای آوردن جهیزیه رهسپار خانه عروس می شدند و پس از آوردن جهیزیه همراه داماد با جشن و هلهله به حمام عمومي محل مي‌روند و اقدام به گذاشتن حنا به دست و پا و سر داماد و بقيه‌ي افراد مي كنند كه به شب حنابندان معروف است. شب عروسي نيز با چاي وشیرینی و سپس شام از خيل عظيم مدعوين پذيرايي مي‌كردند.

امروزه در مراسم ازدواج بسیاری از رسوم گذشته حفظ شده است ولی همزمان با ارتقاء فرهنگ جامعه تغییراتی نیز در سنت های گذشته ایجاد گردیده است.

امروزه در ازدواج در درجه‌ي اول انتخاب دختر و پسر ملاك مي‌باشدكه حتي رسم بر اين است كه در مراسم خواستگاري با يكديگر گفتگو كنند و به عنوان امري پسنديده از طرف كليه‌ي خانواده پذيرفته است.
امروزه ملاك‌ هاي انتخاب داماد، شغل وتحصيلات و درآمد كافي و اخلاق خوب مي‌باشد و نجابت و بعضاً سطح تحصيلات نيز از معيارهاي انتخاب دختر مي‌باشد. در تعيين مهريه نیز در خانواده‌ها هنوز به رسم گذشته مقداری طلا،تعدادی سکه و سهمي از خانه‌ي پدري داماد می باشد.

مقدار سکه طلای مهریه نیز متفاوت است كه از 14 سكه طلا ( به نيت چهارده‌معصوم (عليهم‌السلام)) تا بعضي 500 سكه طلا و بيشتر تعيين مي‌شود . در قبال آن خانواده عروس كليه‌ي لوازم زندگي اعم از لوازم ضروري، لوكس و لوازم برقي را به عنوان جهيزيه به دختر مي‌دهند كه مبلغ آن بستگي به توان خانواده‌ي دختر دارد. برگزاري مراسم جشن ازدواج امروزه نسبت به گذشته مختصرتر برگزار مي‌شود. و حتي بعضاً جشن برگزار نمي‌كنند و هزينة آن را صرف سفر زوجين به مشهد مقدس و كمك نقدي به آنها می نمایند.

 

واژه های عمومی

دالاق کردن : احساس سرماکردن، سرد شدن چیزی
الو کردن : آتش درست کردن با هیزم
اراق : داس
طمره (به فتح طا و میم) : شوخ طبع
خنشت : خارش
شیت : به هم ریخته (دسته ای از اشیا)
پیسورک : پرستو
سخلو (به فتح سین سکون خ و ضم لام) : بلا تکلیف علاف
اُشا يا خرند : حياط

گچ (به ضم گاف) : نشخوار

بيتاهاشونه : سراسيمه

يابو كسي را برداشته : كنترل و خونسردى خودش را از دست داد.

ارسى (به ضم الف و ر) : كفش

چاچو : بغچه

همريش : باجناق

كوكومه : جغد

تاپ ترنى : تنبل

هالولت : برادر زن

آم دابولى : سد راه

چله (به ضم چ و تشديد لام) : سفيد

لقلو: قد دراز

عروس خدا : كفشدوزك

لو مادی : سنجاقک

جل : زیر انداز

بج بجک : مارمولک

لته : زمین کشاورزی

چلتوک : شلتوک

واژه هاى اختصاصى

دمادون (به ضم دال) : سوراخ پايين تنور

لمپك و لمبر : موج انداختن آب

لوده : ظرفى از چوب بافته

رشن : نوبت آبيارى

وسوو: كسى كه نوبت آبيارى اش تمام شده.

دستك : مرز كرت

لنج ( به كسر لام و سكون باقى) : سر در حال پيشروي آب در جوى.

كاكولى: نان كوچك و ضخيم به اندازه كف دست.

كته : طاقچه مانندى بزرگ كه جلوي آن ديوار كشيده مي شده و سوراخ هايى براى پر كردن و تخليه خشكبار داشته.

لواشك : ابزارى شامل دو ريسمان در امتداد هم و يك چوب در ميان ريسمان كه پشت لب الاغ قرار داده مى شده و با پيبچاندن نخ ها و جمع كردن لب هاى حيوان مانع از حركتش مى شده.

خل (به ضم خ) : آتشى كه ظرف غذا را زيرش قرار مى دادند.

اُشنار: (احتمالا به صورت اوليه آب شيار) ورودى آب به باغ بوده كه از زير ديوار مي گذشته است.

ديريجه : هواكش مطبخ هاى قديم (احتمالا با صورت اصلى دريچه)

تراشه : (با صورت اصلى ترشح) به اسهال گاو اطلاق مى شده است. (با فعل تراشه زدن.)

کلار: بز یک ساله

چپش: بز دو ساله

تقلی (به ضم ت و قاف) : میش یک ساله

شیشک : میش دو ساله

دگه (به کسر دال و گاف) : بز نر

رونکی : دوالی که بر پشت خر بسته می شده برای جلوگیری از حرکت بار و...

غربال ها (به ترتیب از ریزتر تا درشت تر)

کم (به فتح کاف) - هورد (به ضم ه و واو) - رشبیز (به فتح ر)

کره (به کسر کاف و ر) : ابزاری چوبی شبیه آسیاب های قدیم برای کندن پوست برنج که سطوح چوبی آن قیر اندود گشته است.

آردچی : کمی کوچکتر از کره و سنگی بوده و برای کوبیدن گندم و یا درست کردن بلغور استفاده می شده.

 

گله آدرچی :میله سنگ بالایی که دارای سوراخی در وسط بوده محور سنگ پایینی در آن قرار می گرفته.

دنگ (به کسر دال و سکون باقی) : ابزاری دارای یک تیر و یک وزنه در کی سر که برای سفید کردن برنج به کار می رفته بدین ترتیب که وسط آن را به تکیه گاهی وصل کرده و برنج را در چاله ای کوچک می ریختند و با قرار دادن و برداشتن پا وزنه بر روی برنج فرود می آید.

نام های مربوط به خرمن و مراحل آن

قده (به ضم قاف) : مقداری از گندم یا ... که در یک حرکت داس چیده می شده.

گره (به ضم گاف و تشدید ر) : چند قده که یک دست را پر کند.

 

بافه : چند گره که در کنار هم روی زمین قرار داده شوند.

پلک (به ضم پ و کسر لام) : مجموع تعداد زیادی بافه که در کنار هم روی زمین انباشته شده به صورتی که سر خوشه ها به طرف داخل باشد.و از انباشت تعدادی از آن خرمن مهیا می شود.
پاخه : گندم مخلوط با کاه بدست آمده پس از چوم کردن خرمن.
وازونه : انباشت پاخه ها به صورت یک کپه دایره ای که پس از مرحله دوم چوم کردن انجام می شود.
اتل (به ضم الف و ت) : کاه جدا شده از پاخه
دجه (به کسر دال و تشدید جیم) : گندم جدا شده از کاه
قسمت های چوم :
شامل تعدادی تابه فلزی نصب بر سه محور بوده که به صورت یک در میان بوده یعنی تابه ها در یک امتداد نبوده و به دو چوب به نام اردال از دو سر وصل می شده است. و دو تخته برای سرنشین که هدایت کننده و سنگین کننده چوم بوده توسط چهار چوب متصل به اردال به کل مجموعه وصل می شده است.
قسمت های خیش:
یو : تخته ای که چهار سوراخ داشته و تیر خیش توسط هرجنگ به آن متصل می شده.
چوب سینیو : چهار چوب که هر کدام در یک سوراخ یو قرار داده می شده و دور گردن گاو قرار می گرفته.
هر جنگ : از جنس چرم یا آهن که تیر خیش و یو را متصل می سازد.
تیر خیش : متصل کننده یو و وازونه
وازونه : دو چوب موازی که در پایین آن پر سرشت در وسطش تیر خیش و در بالایش مشتارون نصب می شده.
پر سرشت : قسمت چوبیی که گوان بر روی آن قرار داده می شده.
گوان : تیغه آهنی که به نک پرسرشت نصب می شده و کار کندن زمین را انجام می داده.
مشتارون : قسمتی که برای هدایت خیش در دست گرفته می شده است.
وسایل حمل کاه و ...
جوال = گالوار
گالوار: بزرگ بوده و برای حمل کاه توسط الاغ که حداقل به سه نفر برای قرار دادنش بر روی الاغ نیاز بوده.
تاچه : ظرفی خورجین مانند و بزرگ از پشم بافته برای حمل گندم که دو طرفش از هم جدا بوده و توسط دو قلاب مانند به نام اشکل (اشگل) به هم وصل می شده.
خور: برای حمل کاه و بیشتر با شتر
همبونه : گونی از جنس پوست و بزرگتر از خیک

 

مثل های عامیانه

- از چوب خشک آدم تراشیدن ( اِز چوق خشکام آدِم می تراشند):
این مثل در موارد عمومی شدن بیش از حد یک مجلس یا موردی دیگر به کار می رود یا به بیان دیگر آنقدر انسان هست که گویی چوب از خشک هم یک انسان تراشیده اند و در جمع انسان ها وارد کرده اند.و
- اون از دردهای دلم اینهم از قده زیر چانه ( اون اِز دردا دلُم اینام از بغمه زیر چِلم ):
منظور از قده می تواند اندوه و بغض گلوگیر باشد که معادل "بغمه" و چل به معنای قسمتی از کردن که زیر چانه واقع شده است می باشد. و در کل کنایه از نهایت بدبختی می باشد.
- هرچه خار آید روزی به کار آید
- اینها برای فاطمه لباس نمی شود (اینا واسه فاطی تمون نیمشه)
کاری که می کنی یا موضوعی که به آن مشغولی هیچ نتیجه ی سودمندی برای زندگی ندارد.
- درخت سر دست یانه سبز می شود (درخ سر دسیانه سب می شه)
کنایه از کاری غیر ممکن یا عجیب و غریب.
- مو در برابر طناب قدرت دارد (مو وَر طِناف قوته)
کمک هرچند اندک باشد باز هم به اندازه خودش سودمند است.
- فرزندی ، کسی به کسی نکرد ، اگر طوق طلا به گردنش بیندازی
- زایندگان کنند و فرزندان کشند (زادون کونند آ رودون کشند.)
نتیجه اعمال والدین و اجداد بر آینده فرزندانشان موثر است.
- توبره جویدن (فلانی کون توبره می جود(به ضم جیم و کسر واو) ):
کنایه از نهایت خساست.
- درد لاعلاجی به گربه می گویند خان باجی :
بهترینشان همین است حتی اگر خوب هم نباشد، چاره دیگری نداشته اند.
- دولت در این دست و بازوست
- کلاه زیر پای کسی انداختن:
کسی را دچار مشکل کردن. و از آنجا نشئت میگیرد که اگر کسی سوار الاغ بوده و از عقب الاغ و از میان پاهایش کلاه یا شیئی دیگر پرت می کردند الاغ به شدت رم می کرده و سوار خود خود را به زمین می زده.
- عروس کوچک و بزرگ خرجش یکسان است:
ضرب المثلی بر اساس رابطه مجازی جزء به جای کل می باشد و منظور این است که زحمت یک کار در هر دو حالت فرقی نمی کند.
- خودی ها اگر گوشت های هم را بخورند استخوان های هم را دور نمی ریزند:
خودی بر غریبه ترجیه دارد و این بیانگر اعتقاد مردم بر ازدواج فامیلی مخصوصا دختر عمو و پسر عمو با هم است.

منبع : سایت گیگا پارس